Unia Europejska i uniwersytety,
czyli dlaczego warto budować naszą przyszłość
w oparciu o szkoły wyższe

Ściślejsza, transnarodowa współpraca między uczelniami – to strategia Unii Europejskiej w obliczu takich wyzwań jak zmiana klimatu, transformacja cyfrowa, starzenie się społeczeństwa, czy największy od stulecia światowy kryzys zdrowotny i jego skutki gospodarcze. – Silne, prężne szkoły wyższe są siłą napędową szerszego rozwoju społecznego, gospodarczego i kulturalnego w Europie – przypomina dr Marta Kowalczuk-Walędziak z Uniwersytetu w Białymstoku.


Nauka i kształcenie są głęboko zakorzenione w kulturze europejskiej. W Europie działa prawie 5 tysięcy instytucji szkolnictwa wyższego, w których kształci się 17,5 mln studentów.  Do tego należy dodać 1,35 mln nauczycieli akademickich oraz 1,17 mln naukowców. Ten sektor edukacji zajmuje ważne miejsce w polityce Unii Europejskiej. Ta, poprzez programy Erasmus+, czy Horyzont 2020, od lat wspiera międzynarodową wymianę studentów, pracowników akademickich i naukowców, a także zorganizowaną współpracę między instytucjami szkolnictwa wyższego a władzami publicznymi w różnych krajach.


Uczelnie to siła napędowa rozwoju


Teraz wsparcie dla szkolnictwa wyższego ma być jeszcze większe. Zapewnić mają to przyjęte 18 stycznia 2022 r. dwie nowe inicjatywy: Europejska strategia na rzecz uniwersytetów oraz wniosek Komisji Europejskiej dotyczący zalecenia Rady w sprawie budowania mostów na rzecz skutecznej europejskiej współpracy w szkolnictwie wyższym. Współczesne społeczeństwo europejskie bowiem potrzebuje zaangażowania uniwersytetów i innych instytucji szkolnictwa wyższego bardziej niż kiedykolwiek. – Europa stoi w obliczu poważnych wyzwań takich jak zmiana klimatu, transformacja cyfrowa i starzenie się społeczeństwa, w czasach największego od stulecia światowego kryzysu zdrowotnego i jego skutków gospodarczych – podkreśla w komunikacie prasowym Komisja Europejska.


– Silne, prężne, europejskie uczelnie są siłą napędową szerszego rozwoju społecznego, gospodarczego i kulturalnego w Europie. Odbywa się to głównie przez kształcenie kompetentnych absolwentów zdolnych do reagowania na wyzwania w obszarze zatrudnienia i rynków pracy UE, ale także poprzez realizowanie wysokiej jakości badań naukowych (prowadzących, niekiedy, do przełomowych odkryć w wielu dyscyplinach) oraz coraz silniejsze powiązania uczelni z otoczeniem społeczno-gospodarczym, umożliwiające transfer wyników badań i innowacji do praktyki. To z kolei jest ważnym czynnikiem zwiększania atrakcyjności Europy na arenie światowej jako miejsca do odbywania studiów, prowadzenia badań i tworzenia innowacji – przypomina dr Marta Kowalczuk-Walędziak, prodziekan ds. współpracy międzynarodowej Wydziału Nauk o Edukacji Uniwersytetu w Białymstoku. Dodaje, że pozytywne efekty współpracy między uczelniami widać już teraz, a jako przykład może posłużyć Uniwersytet w Białymstoku. – Pracownicy naukowo-dydaktyczni z różnych wydziałów realizują z powodzeniem międzynarodową współpracę naukowo-badawczą w postaci wspólnych projektów finansowanych z funduszy unijnych (np. projekt ETAR, który będzie realizowany w latach 2022-2024 na Wydziale Nauk o Edukacji), artykułów w prestiżowych czasopismach naukowych (np. Nature), zawiązywaniu konsorcjów naukowych i tworzeniu sieci naukowo-dydaktycznych (np. Sieć Uniwersytetów Pogranicza), a także przyjmowaniu i wysłaniu coraz większej liczby studentów i pracowników na mobilności naukowe – dodaje dr Marta Kowalczuk-Walędziak.


Europejska strategia na rzecz uniwersytetów i budowanie mostów


Co w szczegółach proponuje UE? Głównym celem strategii na rzecz uniwersytetów jest wsparcie wszystkich europejskich uniwersytetów i umożliwienie im przystosowania się do zmieniających się warunków, tak aby mogły rozwijać się i przyczyniać do zwiększania odporności i odbudowy Europy. Do połowy 2024 r. Komisja proponuje skoncentrować się na osiągnięciu czterech wspólnych kluczowych celów:

  – wzmocnienie europejskiego wymiaru w szkolnictwie wyższym i badaniach naukowych poprzez m.in. wdrożenie zestawu inicjatyw przewodnich, które będą dla współpracy ponadnarodowej tym, czym do tej pory był program Erasmus+ dla mobilności studentów i program „Horyzont Europa” dla doskonałych badań,

  – umocnienie uniwersytetów jako ostoi naszego europejskiego stylu życia poprzez działania wspierające np. rozwój kariery akademickiej i badawczej, różnorodność, włączenie społeczne, praktyki demokratyczne, prawa podstawowe i wartości akademickie

  – wzmocnienie pozycji uniwersytetów jako kluczowych podmiotów zmian dokonujących się w ramach dwojakiej transformacji – ekologicznej i cyfrowej,

  – podkreślenie roli uniwersytetów jako siły napędowej dla globalnego znaczenia i przywództwa Europy. Należy wspierać uniwersytety w tym, by stawały się bardziej otwarte na zewnątrz i konkurencyjne na arenie światowej,


Aby odnieść sukces, strategia wymaga dostosowania priorytetów polityki i inwestycji na poziomie UE, krajowym, regionalnym i instytucjonalnym. Z kolei wniosek KE dotyczący budowania mostów na rzecz skutecznej współpracy ma umożliwić europejskim instytucjom szkolnictwa wyższego ściślejszą i głębszą współpracę oraz ułatwić wdrażanie wspólnych transnarodowych programów i działań edukacyjnych czy przyznawanie wspólnych dyplomów.

Usprawni to przepływ wiedzy i stworzy silniejsze powiązania między edukacją, badaniami naukowymi oraz innowacyjnymi środowiskami przemysłowymi. Celem jest w szczególności zapewnienie wszystkim wysokiej jakości możliwości uczenia się przez całe życie z naciskiem na umiejętności i kompetencje najbardziej potrzebne w kontekście dzisiejszych potrzeb gospodarczych i społecznych.


Jak podkreśla komisarz do spraw innowacji, badań naukowych, kultury, edukacji i młodzieży Marija Gabriel, propozycje te mają przynieść korzyści całemu sektorowi szkolnictwa wyższego, ale przede wszystkim studentom. – Aby umożliwić im prawdziwie europejską ścieżkę nauki i doświadczenia, potrzeba nowoczesnych transnarodowych kampusów zapewniających łatwy dostęp do mobilności za granicą. Jesteśmy gotowi połączyć siły z państwami członkowskimi i instytucjami szkolnictwa wyższego w całej Europie. Wspólnymi siłami możemy zbliżyć edukację, badania naukowe i innowacje w służbie społeczeństwu. Sojusze europejskich szkół wyższych przecierają ten szlak; do połowy 2024 r. wsparcie z budżetu europejskiego otrzyma do 60 sojuszy europejskich szkół wyższych, w których skład wchodzi ponad 500 europejskich uniwersytetów – dodaje Marija Gabriel.


– Wspieranie transnarodowej współpracy pomiędzy uczelniami powinno być priorytetem UE, bowiem przynosi ono nieocenione korzyści. To m.in. poprawa jakości kształcenia studentów, którzy mają kontakt z wybitnymi naukowcami/dydaktykami z ośrodków zagranicznych; tworzenie wspólnych kierunków studiów; prowadzenie badań naukowych w międzynarodowych zespołach i konsorcjach naukowych; skuteczniejsze aplikowanie o granty w programach międzynarodowych i wiele innych – wymienia prodziekan Wydziału Nauk o Edukacji UwB. – Przy czym – co chcę mocno podkreślić – współpraca międzynarodowa nie może być realizowana przez uczelnie tylko “na papierze” (np. w postaci dobrze napisanej strategii umiędzynarodowienia) czy w formie kilku “epizodów” w roku (np. organizacji konferencji międzynarodowej), ona powinna być integralnym elementem funkcjonowania szkoły wyższej w różnych obszarach, np. dydaktyka, badania, zarządzanie i administracja. Musimy pamiętać, że proces umiędzynarodowienia uczelni to nie tylko zawieranie umów z krajami partnerskimi, ale przede wszystkim inicjowanie i realizowanie realnych, długofalowych działań naukowo-dydaktycznych przynoszących korzyści obu stronom – dodaje dr Marta Kowalczuk-Walędziak.


Uczelnie muszą zadbać o swój autorytet


Co ważne, Komisja Europejska będzie również kontynuować współpracę z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami w zakresie takich działań jak:


  – dążenie do automatycznego uznawania kwalifikacji akademickich;

  – wzmocnienie zapewniania jakości;

  – kontynuowanie śledzenia losów absolwentów w celu zapewnienia lepszej porównywalności wyników kształcenia wyższego;

  – opracowanie nowych programów nauczania STEAM (nauka, technologia, inżynieria, sztuka, matematyka) oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT);

  – wspieranie badań i innowacji za pośrednictwem Europejskiego Instytutu Innowacji i Technologii (EIT);

  – opracowanie europejskich ram atrakcyjnych i trwałych karier akademickich;

  – opracowanie europejskich ram różnorodności i włączenia społecznego;

  – zwiększanie wsparcia dla umiejętności ekologicznych i cyfrowych.


– Unia Europejska zwykle programuje przyszłość poprzez dokumenty strategiczne. W realiach polskich uniwersytetów planowanie strategiczne, choć nieobce (wszak wszystkie Uczelnie posiadają i aktualizują strategie rozwoju) wciąż jawi się bardziej jako formalistyczny standard poprawności systemowej, aniżeli pożyteczny warunek rozwoju. Ten umiarkowany entuzjazm ma zapewne związek z oglądem rzeczywistości, która zmienia się tak szybko, że założenia przyjmowane na wiele lat do przodu wydają się mało celowe. Paradoksalnie – właśnie w tej nieobliczalnej codzienności z całą mocą objawia się słabość podejścia „podążania za realiami” (w miejsce planowania strategicznego). Obserwując różne obszary życia publicznego widzimy, że tak „sypią się autorytety”, nie tylko z zakresie zdrowia publicznego, czy finansów – komentuje prof. Maciej Perkowski z Wydziału Prawa UwB i kierownik Europe Direct Podlaskie. – Kto jak kto, ale właśnie uniwersytety muszą dbać o swój autorytet i podejmować działania tak, by wskutek „powszechnego przyspieszenia” nie czynić pochopnie tego, co ostatecznie okazuje się chybione lub zbędne. Tu przydają się strategie, ale zaznaczam – dobre strategie! Te zaś wymagają wysiłku, wyobraźni i wszechstronności (standard 3W – można powiedzieć). Nowa inicjatywa Unii Europejskiej stanowi w tym względzie inspirację. Warta jest uniwersyteckiej uwagi, tak na własny użytek, jak i w postaci sugestii wobec dokumentu, do czego zdecydowanie zachęcam – dodaje szef ED Podlaskie.




Możesz się z nami skontaktować, jeżeli masz pytania dotyczące polityki, programów i priorytetów UE lub jeśli chcesz się zaangażować w wydarzenia dotyczące przyszłości Unii Europejskiej. Nasza oferta skierowana jest również do szkół. Obywatele korzystają z wszystkich naszych usług nieodpłatnie. Należy pamiętać, że nie oferujemy doradztwa prawnego, nie zajmujemy się też interpretowaniem przepisów UE.